تاثیرات اجتماعی اسباببازیهای جدید
شیرین احمدنیا - دکترای جامعه شناسی از دانشگاه واریک انگلستان - استادیار دانشگاه علامه طباطبایی
مثبت زندگی: اسباببازیها ابزاری برای انتقال ارزشها و یادگیری نقشهای اجتماعی در کودکان به
شمار میروند. کودکان هنگام بازی، اسباببازیها را در قالب نقشهای اجتماعی مختلفی که میشناسند به بازی میگیرند.
مواردی همچون رابطه مادر با فرزندش یا رابطه یک پزشک و بیمارش را میتوان در قالب بازیهای
کودکانه مشاهده کرد. به این ترتیب اسباببازیها به ویژه عروسکها میتوانند نقش کمک آموزشی
هم برای کودکان ایفا کنند.
درعین حال، میدانیم که اسباببازیهای کودکان، به نوعی منعکسکننده هویتهای جنسیتی انسانها هستند،
به این ترتیب که خانوادهها با خرید اسباببازیهای متمایزی برای دختران و پسرانشان تلاش میکنند آنها را با
نقشهای جنسیتی تفکیک شده به لحاظ فرهنگی در جامعه آشنا کنند.
معمولا خانوادهها، عروسکها را به دست دختربچهها میدهند و توپ، تفنگ، اتومبیل یا شمشیر را برای بازی
پسربچهها در نظر میگیرند. به این ترتیب همانطور که با انتخاب رنگ لباس صورتی برای نوزادان دختر و رنگ آبی
برای نوزادان پسر، تلاشی نانوشته برای آموزش تفاوتهای جنسیتی صورت میگیرد، در انتخاب اسباببازیها برای
دختران و پسران نیز افراد جامعه سعی دارند ارزشها و هنجارهای متفاوت جنسیتی را در مورد دختران و پسران
اعمال و به این ترتیب روحیات آنها را از هم متمایز کنند.
پسر بچهها با خوگرفتن به بازیهای جنگاورانه تشویق میشوند که پرخاشگر، خشن یا سرکش بشوند، و در مقابل
دختر بچهها یاد میگیرند که هنگام بازی با عروسکها و در جریان لباس پوشاندن به آنها، و تقلیدی که از نقش
مادرشان در جریان آشپزی، کارهای خانگی و منزل به عمل میآورند، آرام، مهربان و مراقبتکننده بار بیایند.
اینگونه انتقال نقشها در قالب فرایند جامعهپذیری صورت میگیرد که یکی از مفاهیم کلیدی در رشته
جامعهشناسی است. یعنی فرایند انتقال ارزشهای رایج در یک فرهنگ مشخص از نسلی به نسل دیگر.
کمرنگ شدن تفاوتهای جنسیتی
در فرهنگ کشورهای توسعه یافتهتر، تغییراتی در جریان تدارک اسباب بازی برای دختران و پسران به وجود آمده
است به این ترتیب که با در اختیار قرار دادن اسباببازیهای متنوع برای هر دو جنس، تلاش میشود تا از بار
تفاوتهای جنسیتی دختران و پسران کاسته شود تا دختران و پسران را برای ایفای نقشهای بزرگسالی به نحوی
که تفاوتهای جنسیتی به تدریج کمرنگتر شود سوق دهند.
چرا که در جوامع مدرن صرفا پسران نیستند که نقشهای اشتغال و فعالیت اقتصادی را برعهده میگیرند و صرفا
زنان هم نیستند که در خانه به کارهایی چون آشپزی، نظافت و بچهداری میپردازند؛ بلکه نوعی اشتراک و تقسیم
کار جدید پدید آمده و افراد اعم از زن یا مرد به انواع مشاغل و نقشهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی
میپردازند.
رویارویی کودکان با اسباببازیهای جدید
کودکان از هر نوع وسایل و ابزاری که در اختیارشان قرار گیرد به منظور بازی و کسب تجربه استفاده میکنند یعنی
حتی کودکانی که در شرایط مادی ضعیفی به سر میبرند با تبدیل برخی ابزار فرسوده خانه میتوانند ابزارهایی برای
بازی خود پدید آورند و نگران این نیستند که این وسیله اساسا برای بازی ساخته شده یا کاربرد دیگری داشته
است.
اما در جوامعی که به حقوق کودکان توجه میشود و امکانات مناسبی برای رشد و کسب تجربه کودکان تدارک
دیده میشود اغلب تلاش میشود تا بهترین ابزاری که مناسب سن و استعدادهای کودکان باشد تولید و در
دسترس کودکان قرار گیرد.
کودکان مشتاق به یادگیری هستند و اسباببازیهای جدید جذابیتهای خود را دارد و قطعا در صورتی که با نظارت
بزرگسالان در اختیارشان قرار گیرد میتواند برای تفریح، سرگرمی، آموزش و رشد کودکان مفید واقع شود.
زندگی شهرنشینی
به نظر میرسد تغییراتی که در عرصه تولید اسباببازیهای مبتنی بر تکنولوژیهای جدید مشاهده میشود غالبا
به نوعی برای پاسخگویی به شرایط نوین زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه است، یعنی به عنوان مثال تغییر شیوه
و سبک زندگی افراد شهرنشین از حالت زندگی در فضاهای مسکونی دارای باغچه و حیاط به سمت فضاهای محدود
آپارتماننشینی موجب شده است که کودکان به بازیهای امکانپذیر در محدودههای کوچک انس بگیرند و با آن هماهنگ شوند.
تولیدکنندگان نیز به این اقتضائات و شرایط زندگی جدید توجه دارند و تولیدات خود را مطابق با نیازهای جدید هماهنگ میکنند. در واقع نسلهای جدید در عصر فراوانی انواع اسباببازیها به سر میبرند و محدودیتهای گذشته نسبت به انواع اسباببازیهای موجود و در دسترس کودکان به شکلی که نسلهای پیشین تجربه میکردند وجود ندارد.
اسباببازیها با هزینههای مختلف تولید میشود و برای هر قشری امکاناتی فراهم شده است که از این تنوع وسایل بازی بهرهمند باشند. شاید بتوان گفت که اسباببازیها در گذشته محدودتر به قشرهای مرفه جامعه بود و اینک در سطح اقشار مختلف بهرهمندی در سطح وسیعتری فراهم است و شاید ارزشمندی این ابزار تفریحی به همان نسبتهای گذشته مورد شناسایی نسلهای جدیدتر قرار نمیگیرد.