استفاده غیر منطقی از آنتی بیوتیکها:آیا پاندمی بعدی در راه است؟
مثبت زندگی: در حال حاضر بر اساس تخمینهای جهانی، نزدیک به 700000 نفر سالانه به دلیل بیماریهای ناشی از مقاومتهای میکروبی جان خود را از دست میدهند که در صورت ادامه این روند، با توجه به ناکافی بودن مداخلات کنونی نظیر نبود برنامه جامع حراست از انتی بیوتیکها در مراکز درمانی و سیستم گزارش دهی نسبتا ضعیف فعلی در سطح محلی و کشوری در کنار عدم وجود همکاریهای گسترده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در کشورهای مختلف میتواند منجر به مرگ بیش از 10 میلیون نفر تا سال 2050 میلادی شود.
با اغاز پاندمی کووید 19 در جهان و مراجعه بسیاری از بیماران به بیمارستانها که علائم بیماری کرونا یا شبیه انفلونزا را دارند ، به نظر می رسد خطر مقاومتهای میکروبی با افزایش تجویز انتی بیوتیکها توسط پزشکان به منظور جلوگیری از عفونتهای ثانویه ی باکتریایی در بیماران بیشتر شود و همین امر به راحتی می تواند منجر به شایع شدن مقاومتهای میکروبی در بیمارستانها و در نهایت جامعه گردد.
مقاومتهای میکروبی با افزایش تجویز انتی بیوتیکها شایع تر میشوند که می تواند به میکروفلورهای طبیعی فرد بیمار اسیب رسانده و باکتریهای مقاوم به انتی بیوتیک را تکثیر دهد که در نتیجه شانس درمان موفقیت امیز توسط انتی بیوتیکها و داروهای ضد میکروبی در مقابل بسیاری از بیماریهای عفونی به مقدار قابل توجهی کاهش مییابد.
پاندمی بیماری کووید 19 نشان داد که چگونه ویروسها و عوامل عفونی می توانند به راحتی و با سرعت قابل توجهی در جهان گسترش پیدا کنند. در سالهای اخیر، افزایش موارد مقاومتهای میکروبی نگرانیهایی را در خصوص تهدید بالقوه ابرباکتریهای مقاوم به انتی بیوتیک در جهان ایجاد کرده است که به بسیاری از انتی بیوتیکهای رایج و موجود مقاوم هستند و می توانند بیماریهای خطرناک و غیر قابل درمانی را در بیماران ایجاد نمایند. ایا نسل کنونی انسانها در مقابل این پاندمی پنهان و کشنده خاموش ناتوان خواهد بود ؟ پرسشی است که باید دید چگونه می توانیم در اینده به مقابله با بیماریهای جدید عفونی برویم .
مناطق پر ازدحام با شرایط بهداشتی نامناسب و کیفیت پایین اب اشامیدنی به عنوان مناطق پر خطر از لحاظ گسترش مقاومتهای میکروبی در جهان شناخته می شوند. بر همین اساس، اقدامات و دستور العملهای محلی حراست از انتی بیوتیکها باید با شکل گیری تعامل سازنده کادر درمانی با افراد جامعه و از طریق بازنگری در تغییر رفتار و توانمند سازی همه افراد جامعه صورت پذیرد.
تنها در چنین صورتی است که دولت و مراکز درمانی در تعامل با انجمنهای مردم نهاد و تک تک افراد جامعه می توانند به بهبود وضعیت بهداشت ، درمان و محیط پیرامون کمک کنند و نقشی کلیدی در مهار همه گیرهای مرتبط با مقاومتهای میکروبی و ویروسهای نو پدید ایفا نمایند. با توجه به جابه جاییهای گسترده جمعیت انسانی در جهان و مکانیسمهای متنوع مولکولی انتقال عامل مقاومتهای میکروبی در بین باکتریهای بیماری زا، تقریبا در همه جای جهان خطر انتقال مقاومتهای میکروبی وجود دارد و تنها از طریق اگاهی و شناخت علمی در کنار مسئولیت اجتماعی است که می توانیم در کاهش خطر مقاومتهای میکروبی اثر گذار باشیم.
به یاد داشته باشیم که سلامت همه ما به یکدیگر گره خرده است و برای رسیدن به تعادل نیازمند احترام به طبیعت و اجرای پروژه سلامت جامع سازمان بهداشت جهانی در مقابله با مقاومتهای میکروبی هستیم. مقاومتهای میکروبی درکنار سایر تهدیدات دیگر نظیر تغییرات اقلیمی، حفظ تنوع زیستی، بیماریهای نوپدید نظیر کووید 19 به عنوان یک تهدید جدی بهداشت عمومی در جهان مطرح است که نیازمند همکاریهای گسترده جهانی در حوزه جمع اوری دادههای اصولی ازمایشگاهی و بیمارستانی، ایجاد شبکههای بین المللی و تجویز منطقی بر مبنای فرهنگ کار تیمی و گروهی است.
در ایران، متاسفانه به دلیل عدم نظارت جدی و دقیق بر فروش بی رویه انتی بیوتیکها در داروخانهها بدون نسخه پزشک و دسترسی اسان داروهای وسیع الطیف خانواده انتی بیوتیکها به افراد مراجعه کننده در صورت بروز علائم بسیار خفیف بیماری، در کنار عدم وجود اگاهی و اموزش جامع و کافی به بیماران و همراهان و همچنین وجود فرهنگ غالب مصرف خود سرانه انتی بیوتیک منجر شده که سرانه مصرف انتی بیوتیک در ایران به صورت تخمینی 16 برابر معیار استاندارد جهانی باشد.
بیش از نیمی از میزان مصرف آنتیبیوتیکها در اکثر کشورها نامناسب و با دوز ناکافی است. چالشهای فراوان مرتبط با دوز نامناسب آنتیبیوتیکها شامل عوارض جانبی ناخواسته، افزایش مرگومیر و بیماریزایی، طولانی شدن مدت زمان اقامت بیماران در مراکز درمانی، افزایش هزینههای بستری، افزایش خطر ابتلا به عفونتهای ثانویه و ظهور ارگانیسمهای مقاوم است.
برای مقابله با چنین پدیده ای نیازمند اجرای دقیق برنامه حراست از انتی بیوتیکها و برقراری سیستم بازنگری در بیمارستانها با تشکیل تیمهای تخصصی شامل پزشکان ، پرستاران ، متخصصان علوم ازمایشگاه، متخصصان کنترل عفونت ، داروسازان و اپیدمیولوژیستها جهت شناسایی و ارایه دقیق ترین و جامع ترین دستور العملها برای مقابله با عفونتهای مختلف در بخشهای مختلف بیمارستانی هستیم.
به روز رسانی دستور العملهای محلی بر مبنای خرد جمعی می تواند در تجویز منطقی انتی بیوتیکها بر مبنای شواهد و تجربه نقش داشته باشد. ارتقاء سیستمهای آزمایشگاهی، ارتقاء الگوی مصرف آنتیبیوتیک، آموزش و محدود سازی مصرف انتی بیوتیکهای وسیع الطیف و تجویز منطقی آنتیبیوتیک بر مبنای شرایط و وضعیت هر بیمار از اقدامات مهم در مقابله با مقاومتهای میکروبی هستند. امید است که در بلند مدت، با تلاش دستگاههای مختلف اجرایی و سیاست گذاری دقیق وزارت بهداشت در کنار فرهنگ سازی مناسب از طریق شبکههای اجتماعی و رسانهها بتوانیم نگهبان انتی بیوتیکها باشیم.