نگاهي به تاريخچه درمان دارويي ضدچاقي
مثبت زندگی: بهترین راه برای درمان چاقی رژیم گرفتن و ورزش منظم است؛ اما در برخی از موارد دکتر شما ممکن است داروهایی برای لاغر شدن تجویز کند. نکته مهم این است که این داروها بهعنوان مکمل رژیم غذایی، ورزش و تغییرات رفتاری تجویز میشوند نه برای جایگزینی آنها. اگر شما تغییرات لازم را در نحوه زندگی خود انجام ندهید، بعید است داروها بتواند شما را لاغر کند. معمولا پزشکان در دو مورد به درمان دارویی ضدچاقی روی میآورند:
- هنگامی كه سایر روشهای درمان چاقی موثر نباشد.
- هنگامی كه ضریب توده بدنی (BMI) شما (که شاخص چاقی است) بالاتر از 27 باشد و عوارض پزشکی چاقی مانند دیابت، فشارخون بالا یا قطع تنفس حین خواب شما را گرفتار کرده باشد.
تاریخچه داروهای ضدچاقی
«سورانوس ازافسوس»، پزشک یونانی، اولین تلاشها را برای درمان دارویی چاقی در قرن دوم بعد از میلاد ارائه داد. او «الگزیر» (عصاره الکلی)، مسهلها و ملینها و نیز گرما، ماساژ و ورزش را برای لاغر کردن توصیه میکرد. این شیوه درمانی بیش از هزار سال پایه درمان چاقی باقی ماند.
دهه ۲۰ و ۳۰ میلادی
در دهههاي 1920 و 1930 درمانهای جدید برای چاقی پدیدار شد. با توجه به تاثیری که هورمون تیروئید در درمان کمکاری تیروئید داشت، استفاده از این هورمون برای درمان چاقی در افرادي رایج شد كه مشكل تيروئيد نداشتند.
هورمون تیروئید اثر متوسطی در کاهش وزن داشت، اما عارضه جانبی آن ایجاد علائم پرکاری تیروئید مانند تپش قلب و اشکال در به خواب رفتن بود.
آغاز دهه ۴۰ میلادی
در سال 1933 داروی «دینیتروفنل» (DNP) برای درمان چاقی به بازار عرضه شد. این دارو با اثر روی میتوکندری سلولها تولید حرارت در آنها را افزایش میداد و باعث سوختن کالریها میشد.
مهمترین عارضه جانبی این دارو احساس گرما و تعریق شدید بود و دز بالای آن در موارد نادری به افزایش شدید و مرگبار درجه حرارت بدن میانجامید. این دارو در سال 1938 از بازار خارج شد.
در اواخر دهه 1930 آمفتامینها با نام «بنزدرین» به بازار دارویی آمدند و به داروی محبوب برای کاهش وزن بدل شدند.
این دارو با مهار اشتها عمل میکردند و اثرات به ظاهر سودمند دیگری مانند افزایش هوشیاری هم داشتند. استفاده از آمفتامین در طول دهههای بعدی افزایش یافت و درنهایت به ایجاد «رژیم دارویی رنگینکمانی» برای کاهش وزن انجامید.
این رژیمهای دارویی مخلوطی از قرصهای مختلف بودند که تصور میشد همه آنها به کاهش وزن کمک میکنند و در تمام طول روز خورده میشدند.
ترکیب معمولی که مورد استفاده قرار میگرفت، مخلوطی از داروهای ضداشتها و محرک مانند آمفتامین، هورمونهای تیروئیدی، داروهای ادرارآور، دیژیتال و ملینها بود که در اغلب موارد یک داروی آرامبخش باربیتوراتی برای مهار اثرات جانبی داروهای محرک به آن اضافه میشد.
ر ابتدای دهه ۸۰ میلادی تحقیقات هنوز ادامه داشت
بهتدریج اثرات خطرناک چنین رژیمهای دارویی از جمله وقوع تعدادي مرگومیر ناشی از آنها باعث شد که سازمان غذا و داروی امریکا در سال 1970 به ممنوعیت استفاده از آمفتامین که موثرترین داروی ضدچاقی در این ترکیبهای دارویی بود، رای دهد.
در همین سالها بود که دو داروی دیگر ضدچاقی به نامهاي«فنترمین» در سال 1959 و «فنفلورامین» در سال 1973 مجوز سازمان غذا و داروی امریکا را گرفتند.
استفاده از این دارو چندان رواج نیافت تا سال 1992 که پژوهشگري گزارش کرد ترکیب این دارو باعث 10 درصد کاهش وزن در افراد چاق شده و اثر آن بیش از دو سال باقی مانده است.
در نتیجه قرص «فن-فن» (Fen-Phen) از ترکیب این دو دارو ساخته شد و بهسرعت به شایعترین قرص لاغری بدل شد.
آغاز قرن ۲۱
در میانه دهه 1990 داروی «دکسفلورامین» (ردوکس) بهعنوان جایگزینی برای «فنفلورامین» با عوارض جانبی کمتر مطرح شد و در سال 1996 تاییديه سازمان غذا و داروی امریکا را گرفت.
اما همزمان شواهدي به دست آمد كه نشان ميداد اين داروها در 30 درصد افرادي كه از آنها استفاده كرده بودند موجب بروز آسيبهاي جدي به دريچههاي قلبيشان شده است.
همين مساله موجب شد كه در سپتامبر 1997 «فن-فن» و «دکسفنفلورامین» از بازار دارو خارج شدند.
همين مساله موجب شد كه در سپتامبر 1997 «فن-فن» و «دکسفنفلورامین» از بازار دارو خارج شدند.
داروی محرک «افدرا» (منشاء گیاهی دارد) که برای کاهش وزن استفاده میشد، با توجه به نگرانیها درمورد اثر آن در افزایش فشارخون و در نتیجه ایجاد سکته مغزی در سال 2004 در امریکا از بازار خارج شد.
داروهای موجود ضدچاقی
در حال حاضر تنها دو داروی ضدچاقی وجود دارد که سازمان غذا و داروی امریکا آنها را تایید کرده است:
۱- سیبوترامین
این دارو با تغییر در واسطههای شیمیایی در مغز، باعث میشود که با سرعت بیشتری احساس سیری کنید و میزان گرسنگی شما کاهش یابد. این دارو پس از یک سال مصرف به طور میانگین 5 تا 10 درصد وزن شما را کاهش میدهد. این دارو عوارض جانبی هم دارد از جمله فشارخون بالا، تپش قلب، سردرد، خشکی دهان، یبوست و بیخوابی.
۲- اورلیستات (زنیکال)
این دارو هضم و جذب چربی را در معده و روده شما مهار میکند. چربی جذبنشده از راه مدفوع خارج میشود. اورلیستات نیز پس از یک سال مصرف 5 تا 10 درصد از وزن شما را کم میکند.
عوارض جانبی این قرص شامل اجابت مزاج چرب و مکرر، فوریت در دفع مدفوع و گازدار شدن به همراه ترشح است. این عوارض جانبی را با کاستن از میزان چربی در مدفوع میتوان کاهش داد.
از آنجایی که اورلیستات جذب برخی از مواد مغذی را مهار میکند، مصرف مولتیویتامین برای پیشگیری از نقصانهای تغذیهای لازم است.
در طول مصرف این داروها شما باید تحتنظر پزشکتان باشید؛ همچنین در نظر داشته باشید که این داروها در همه افراد موثر واقع نمیشوند و اگر دارو موثر باشد، معمولا پس از ششماه میزان تاثیر آن در حد معینی ثابت باقی میماند.
ممکن است لازم باشد شما برای همیشه این داروها را مصرف کنید. هنگامی این قرصها را قطع میکنید، احتمالا بیشتر وزنی را که از دست دادهاید، دوباره به دست میآورید.
داروهای دیگری نیز وجود دارند که در کشورهای اروپایی مجوز گرفتهاند، ولی هنوز مجوز سازمان غذا یا داروی امریکا را نگرفتهاند یا مراحل آزمایشی را میگذرانند.
تاریخچه نه چندان روشن
همانطور که در بالا ذکر شد، داروهای ضدچاقی تاریخچه چندان روشنی هم ندارند. در میانه دهه 1990 دو داروی «دکسفلورامین» که با نام «ردوکس» به بازار عرضه شد و داروی «فن-فن» که مخلوطی از «فنفلورامین» و «فنترمین» بود به علت عوارض جانبیشان کنار گذاشته شدند.
این داروها که از لحاظ ساختمانی با آمفتامین مرتبط هستند، در برخی از مصرفکنندگان باعث بالارفتن کشنده فشارخون ریوی و آسیب دریچههای قلب میشدند.
محدودیت اصلی که پزشکان در درمان دارویی چاقی با آن روبهرو هستند، این است که هنوز اساس عصبی اشتها و چگونگی تنظیم آن دقیقا روشن نیست.
به غیر از اینها فرآوردهها یا برنامههای مختلفی که مورد پژوهش قرار نگرفتهاند، بهعنوان راه علاج چاقی در رسانههای مختلف تبلیغ میشوند. در مورد این داروها و فرآوردهها باید نهایت احتیاط را به خرج داد، زیرا بسیاری از ادعاها در مورد بیخطر و موثر بودن آنها بیپایه است.
مساله دیگر استفاده افراد مبتلا به بیاشتهایی عصبی و برخی از ورزشکاران برای رسیدن به وزن مطلوب، از مسهلها، قرصهای لاغری یا داروهای ادرارآور است.
در بسیاری از این موارد این داروها اثری بر میزان چربی بدن ندارند و تنها آب بدن را کاهش میدهند. فرآوردههای ملین ممکن است باعث کاهش خطرناک میزان پتاسیم خون و به دنبال آن مشکلات قلبی (یا عضلانی) شوند.