بهترین روش تشخیص و درمان کیست دندان
مثبت زندگی: کیست دهان برآمدگیهایی است که داخل و اطراف دهان ایجاد میشود. کیست در واقع کیسهای بافتی حاوی مایع یا مواد دیگر است که ممکن است روی لب، گونه، لثه و فک شکل گیرد. کیست نزدیک به دندان را کیست دندان گویند. از سوالهای رایج از دندانپزشکها، نگرانی در مورد کیستهای دندانی است. متاسفانه تلقی اشتباهی در مورد کیستهای دندانی در میان مردم وجود دارد و حتی خیلی از همکاران دندان پزشک هم با کاربرد نادرست واژهٔ کیست در توضیح به بیمارانشان، به این تلقی اشتباه دامن میزنند؛ اما فی الواقع کیست دندانی چیست؟ چه طور درمان میشود و آیا خطرناک است یا خیر؟
کیست دندان یا کیست فک چیست؟
کیست دندان معمولا در کنار یا اطراف دندان تشکیل میشود. رشد کیستها معمولا آهسته بوده، اما میتوانند باعث تحلیل فک شده یا عوارض دیگری را پدید آورند.
دندانپزشکان از اصطلاح «ضایعه» برای مواردی که در رادیوگرافیها (عکسهای فک و دندان شما) میبینند استفاده میکنند. کیست در اصل یک اصطلاح پاتولوژیک است؛ یعنی در واقع تشخیص قطعی کیست بر اساس شواهدی که زیر میکروسکوپ دیده میشود مسجل میشود؛ بنابراین در بیشتر موارد اطلاع واژهٔ کیست تا زمانی که جواب پاتالوژیست به دستمان نرسد یعنی بعد از خارج شدن با جراحی و فرستادن به پاتولوژیست، اطلاق درستی نیست.
اما در مواردی با توجه به تکنولوژیهای جدید و نه چندان معمول (مانند استفاده از رادیوگرافی CBCT یا با استفاده از سونوگرافی) امکان تشخیص نسبتاً قطعی قبل از خارج کردن برای کیستهای ناحیه فک و صورت و دندانی وجود دارد؛ بنابراین استفاده از اصطلاح ضایعه درست است و نه کیست. کیست در واقع یک حفرهٔ توخالی به صورت کیسه مانند یا حاوی مایع (مواد نیمه جامد) با دیواره یا غشای متمایز از بافت اطراف است.
کیستها چند نوع هستند؟
کیستهای ناحیه فک به طور کلی به دو نوع کیستهای با منشأ التهابی و کیستهای با منشأ تکاملی تقسیم میشوند. کیستهای منشأ التهابی که به خاطر پوسیدگی یا ضربه به دندانها یا عفونت دندان ترمیم شده ممکن است ایجاد شوند موضوع صحبت ما هستند که شایعترین آنها کیست رادیکولار یا پری آپیکال (کیست مربوط به ریشهٔ دندان) است. طبقهبندی کلی کیستها پیچیده و طولانی است و سایر کیستهای غیر التهابی و خارج استخوان فکین موضوع صحبت ما نیستند.
کیست پری اپیکال (کیست ادنتوژنیک یا کیست رادیکولار)
کیست پری اپیکال شایعترین نوع کیست ادنتوژنیک بوده و دارای نامهای مختلفی است: از جمله کیست رادیکولار، کیست پریودنتال، کیست ریشه و یا کیست دندان.
- علت: این نوع کیست به علت از بین رفتن یا نکروز بافت پالپ موجود در داخل دندان، که ناشی از پوسیدگی یا ضایعه دندانی است، ایجاد میشود. ادامه این روند باعث التهاب و انتشار سموم در انتهای ریشه دندان میشود.
- درمان: معمولا این کیستها با روش اندودنتیک درمان میشوند. در این روش درمانی با جراحی و دسترسی به انتهای عصب، عفونت یا کیست برداشته میشود. در صورتی که این نوع درمان موثر نباشد، دندان را کشیده، و محل کیست را تمیز کرده و با مواد مصنوعی آن را پر میکنند.
در گذشته روشهای سنتی موثر نبودند، زیرا کیستها دوباره تشکیل میشدند؛ بنابراین امروزه، برای جلوگیری از این امر، کانالهای ریشه را با روشهای مدرن، پر میکنند.
کیست فولیکولار یا کیست دنتیجروس
این نوع کیست اغلب در ناحیه دندانهای عقل پایین یا دندانهای نیش بالا و در اطراف تاج دندان ایجاد میشوند.
- علت: کیست دنتیجروس معمولا به علت فشار ایجاد شده توسط دندان بر روی فولیکول ایجاد میشود. این فشار میتواند باعث اختلال در جریان خون و تجمع مایع میان بافت غشای مینا و قسمت کرونالی دندان شود. کیست دنتیجروس معمولا به سرعت رشد و گسترش پیدا میکند.
- درمان: معمولا ناحیه آسیب دیده دندان را برداشته و کیست را جراحی میکنند. این نوع درمان اغلب موفقیت آمیز است.
- تومورهای ادونتوژنیک کراتوسیستیک
این تومورها بیشتر در ناحیه فک زیرین ایجاد شده و خصوصیات آنها مشابه با دیگر کیستها است. برای تشخیص دقیق این نوع از کیست باید از روش بیوپسی یا بافت برداری و پرتونگاری پانورامیک استفاده کرد.
- علت: از علائم این نوع کیست پیدایش تورم است. نظریههای متعددی پیرامون منشا کراتوسیست وجود دارد. بعضی از کارشناسان معتقدند که کیست در محل دندان ایجاد میشود. عدهای دیگر بر این باورند که تومورها از لامینای دندانهای آسیب دیده به وجود میآیند.
- درمان: برای درمان این نوع کیست باید جراحی کرد. افراد مبتلا باید توجه داشته باشند که پس از جراحی، باید به طور مداوم تحت نظر پزشک باشند تا تومور دوباره برنگردد.
کیست همان عفونت است؟
کیست همان عفونت نیست. کیستها میتوانند که عفونی بشوند که در این صورت درد هم میتوانند ایجاد کنند. آبسههای عفونی که با تورم همراه هستند و فیستولهای چرکی که از آنها ترشحات چرکی خارج میشود کیست نیستند. هر چند که عفونت میتواند از طریق مکانیسمهایی با تحریک دستهای از سلولها، به ایجاد کیست منجر بشود ولی این دو، مقولههای متفاوت از هم هستند.
بعد از گذشت مدتی از یک پوسیدگی یا ضربه منجر به مرگ پالپ (محتویات کانالهای عصبی) دندان، ممکن است که در پای ریشه یک ضایعه تشکیل شود. در بیشتر موارد این ضایعه که فقط در رادیوگرافیهای دندانی مشاهده میشود، یک گرانولوم است (و نه کیست یا آبسه). گرانولوم میتواند در آینده تبدیل به کیست شود یا حتی میتواند تبدیل به آبسه هم بشود. ولی دردناک نیست و شاید در ضربه دندان اندکی درد یا حس متفاوت داشته باشد.
فرق آبسه با کیست چیست؟
آبسه یک حالت التهابی کلینیکی است که دندانپزشک با معاینه آن را تشخیص میدهد. آبسه در عکس رادیوگرافی اغلب ممکن است دیده نشود. آبسه به تنهایی بعد از مرگ پالپ (عصب) دندان و عفونی شدن کانالهای دندان میتواند به وجود آمده باشد یا بعد از وجود یک کیست یا گرانولوم ایجاد شده باشد.
عوارض دیگر کیستهای دندانی
کیستهای دندانی میتوانند عفونی شده و دردناک شوند. تبدیل به آبسه شده و تورم و برآمدگی در فک ایجاد کنند که با این حالت حتی بیمار میتواند دچار تب و بیحالی هم بشود. کیستها اگر درمان نشوند چون حفرههای خالی از استخوان در فک هستند، استخوان فک را در برابر ضربه تضعیف میکنند.
به ندرت پاراستزی (بی حسی)، تحلیل ریشه و لقی دندانها عارضهٔ کیستهای بزرگ درمان نشده میتواند باشد.
از شنیدن عبارت کیست از دهان دندانپزشکتان نترسید
حقیقت این است که دندانپزشکان همیشه واژهٔ کیست را به عنوان یک احتمال بر زبان میآورند! در بیشتر موارد واقعاً کیستی وجود ندارد. در اکثر موارد درمان ریشه (عصب کشی) صحیح، مشکل را برطرف میکند و نیاز به درمان دیگری وجود ندارد. ضایعهای که دیده میشود بیشتر موارد گرانولوم نام دارد و در مرحله درمان اولیه ماهیت و اسم آن فعلاً اهمیتی ندارد! به هر دلیل اگر در بررسیهای دورهای که در ماهها و حتی سالهای بعد صورت میگیرد، دندانپزشک اگر متوجه مورد مشکوکی شد، بهترین درمانهای تکمیلی را به شما پیشنهاد میدهد.
چه تخصصهایی در دندان پزشکی میتوانند در مورد کیستها نظر بهتری بدهند؟
اندودنتیستها (متخصصین درمان ریشه)، جراحان فک و صورت، پاتولوژیستهای فک و صورت و متخصصین تشخیص بیماریهای دهان و دندان گروههای تخصصی هستند که بیش از بقیه با تشخیص و درمان کیستها سروکار دارند و بهتر میتوانند شما را راهنمایی و نگرانیهای شما را برطرف کنند.
سوالات متداول
چرا کیست دندان تشکیل میشود؟
کیست دندان میتواند در نوک ریشه دندان مرده و همچنین در اطراف تاج دندان تشکیل شود. اکثر کیستها به این علت تشکیل میشوند که یا دندانها به خاطر عفونت یا آسیب از بین رفتهاند و یا ریشه دندانها به درستی درمان نشدهاند. گاهی نیز به این دلیل که دندان فضای کافی برای رشد در دهان ندارد، کیست ایجاد میشود. در موارد نادر، ایجاد کیست میتواند به دلیل سندرم ژنتیکی باشد مانند سندرم گورلین.
کیست دندان چه مشکلاتی را موجب میشود؟
کیستهای دندان مشکلات متعددی مانند ایجاد درد و یا تورم، تحلیل فک، و فشار بر روی دندانهای دیگر را موجب میشوند.
چگونه تشخیص دهیم که کیست دندان داریم؟
ممکن است زمانی متوجه شوید کیست دندان دارید که دندانتان عفونت کرده باشد. با عکسبرداری از دندان و فک، دکترتان میتواند کیست دندان را تشخیص دهد. بعضی از افراد هم به علت تحلیل و آسیب فکشان، متوجه کیست دندان میشوند.
چگونه میتوان از تشکیل کیست دندان جلوگیری کرد؟
معمولا به ندرت دندانهای سالم دچار کیست میشوند. اگر عصب دندان از بین برود، باید به طور کامل درمان شده تا موجب عفونت نگردد. اگر درمان موفقیتآمیز باشد، بافتهای ریشه تبدیل به کیست یا آبسه نمیشوند. به همین دلیل مهم است که به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کرده و دندانهای خود را چک کنید.
گاهی اوقات، دندانپزشک ممکن است احساس کند که شما دارای دندان اضافی هستید. برای چنین مواردی توصیه میشود که از توموگرافی رایانهای ۳D i-CAT برای تشخیص موقعیت دندان استفاده کنید. با این روش میتوان زمانی که هنوز کیست کوچک است آن را تشخیص داده و اقدام به درمان آن کرد.
نحوه درمان کیست دندان به چه صورت است؟
دندانپزشک یا جراح دهان و فک با توجه به محل، نوع و اندازه کیست، اقدام به درمان آن میکند. در برخی موارد درمان اندودنتیک و در موارد دیگر کشیدن دندان مورد استفاده قرار میگیرند.