عوارض و فواید عقیم سازی حیوانات خانگی
مثبت زندگي: عقیم سازی رایجترین روش ناباروری در حیوانات است و عبارت است از حذف اندام جنسی که میتواند شامل بخشی یا تمام آن شود. معمولا در حیوانات نر از کلمه اخته کردن و در حیوانات ماده از کلمه عقیم کردن استفاده میشود، هرچند هردو آنها تقریبا یک معنا بوده و گاه به جای یکدیگر استفاده میشوند.
امروزه در جوامع پیشرفته انسانی، پناهگاهها و گروههای حمایت از حیوانات و صاحبان حیوانات خانگی به منظور جلوگیری از تولد تولههای ناخواسته اقدام به عقیم سازی آنها کرده و بدین ترتیب در جلوگیری از افزایش بیش از حد جمعیت حیوانات بدون صاحب مشارکت میکنند.
فوايد عقيم سازي
1. بهبود رفتارهای وابسته به جنس مانند خود ارضایی به خصوص در سگها، اسپری نمودن ادرار توسط گربههای نر و برخی از اشکال خشونت در نرها (در ارتباط با سگهای ماده فحل) که بهبود این رفتارها به دلیل کاهش سطح هورمونهای جنسی بعد از عقیم سازی اتفاق ميافتد.
فحل به معنی پریود یا همان خونریزی از واژن سگهای ماده است.
2. شواهدی وجود دارد که عقیم سازی قبل از 30 ماهگی تا حدودی مانع از بروز سرطان پستان میشود و حتی چنانچه این عمل قبل از بلوغ انجام شود نیز خطر ابتلاء به میزان بالایی کاهش مییابد. سرطان پستان یکی از مشکلات رایج در سگهای ماده است و در 4/3% از سگها اتفاق میافتد. که از این تعداد 9/50% آن از نوع بدخیم است. تحقیقات نشان میدهد درصد زنده ماندن سگهایی که یک سال پیش از خروج توده سرطانی عقیم شدهاند تقریبا 45% افزایش مییابد.
سایر مزایای عقیم سازی عبارت است از جلوگیری از عفونت رحم، سرطان رحم، تخمدان و بیضه، از بین رفتن لکه گذاری در دوره فحلی، جلوگیری از فحلی کاذب (که در نیمی از سگهای عقیم نشده اتفاق میافتد) و در نهایت از بین رفتن تمامی مشکلات آبستنی.
عوارض عقیم سازی
متعاقب هر عمل جراحی طبیعتاً خطراتی نیز وجود دارد که در این رابطه میتوان به عفونت و خونریزی بعد از جراحی، عوارض ناخواسته بیهوشی و حتی مرگ اشاره کرد. هرچند موارد گفته شده برای یک حیوان سالم در شرایط عادی به ندرت اتفاق میافتد.
کاهش قدرت یادگیری، تغییرات در چرخه خواب و بیداری، پیشرفت اختلالات شناختی، افزایش بیاختیاری ادرار در هر دو جنس (در صورت عقیم سازی پیش از سه ماهگی)، کم کاری غده تیروئید، افزایش میزان خشونت در سگهای ماده به دنبال عقیم سازی ناموفق (باقی ماندن تخمدانها و یا حتی بخشی از آنها)، افزایش ترس در سگهای نری که در سنین خیلی پایین عقیم شدهاند.
افزایش وزن و چاقی، افزایش خطر ابتلاء به سرطانهای همانژیوسارکوم، دستگاه ادراری، لنفوم، پروستات استئوسارکوم (به خصوص در نژادهای بزرگ)، دیسپلازی مفصل لگن و آلوپسی پاسخ دهنده به هورمون. در این خصوص باید توجه داشت عوارض ناخواسته و مضرات عقیم سازی در حد ناچیزی است و شاید این آمارها توجیه مناسبی برای توقف و انصراف از این عمل نباشد.
روشهای مرسوم عقیم سازی و نابارور سازی
حیوانات ماده
در حیوانات ماده عقیم سازی و القا ناباروری به سه روش باز، بسته و تزریق واکسن صورت میپذیرد. روش معمول در حیوانات ماده روش باز است که دسترسی به اندامهای جنسی از طریق شکاف جراحی صورت میپذیرد که طول شکاف جراحی بسته به مهارت جراح و جثه حیوان متفاوت است. در این روش بسته به شرایط یکی از روشهای ذیل اتخاذ میگردد.
برداشت رحم و هر دو تخمدان
روش معمول در حیوانات خانگی به خصوص برای حیوانات بالغ است.
برداشت هر دو تخمدان
این روش بیشتر در سگها و گربههای جوان صورت میگیرد.
برداشت رحم و باقی مانده یک و یا هر دو تخمدان
گاهی در حیوانات مزرعه و حمایتی به دلایلی مورد توجه است.
بستن لوله فالوپ
این روش، روش انتخابی افرادی است که نمیخواهند تغیری در سطح هورمون-های جنسی حیوان ایجاد شود.
روش بسته (لاپاراسکوپی)
در این روش برداشت تخمدانها از طریق دو شکاف کوچک به طول نیم تا یک سانتی متر صورت میپذیرد. از مزایای این روش میتوان به درد کم و بهبود سریعتر زخم اشاره کرد. هر چند این روش تا به حال به دلیل قیمت بالای تجهیزات لاپاراسکوپی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
تزریق واکسن
در این روش از نوعی واکسن موسوم به Spay Vac استفاده میشود. تزریق یک دوز واکسن باعث ناباروری به مدت بیست و دو ماه تا هفت سال میگردد (بسته به نژاد و …)
نکته: روشهای دیگری مانند روشهای دارویی نیز وجود دارد که جز در موارد خاص توصیه نمیشود.
حیوانات نر
اخته کردن در سگهای نر به منظور کنترل کردن رفتارهای نامناسب (خودارضایی، خشونت، اسپری نمودن ادرار و…)، کنترل جمعیت و جلوگیری از تولد تولههای ناخواسته و پیشگیری و درمان برخی بیماریها به یکی از روشهای ذیل صورت میپذیرد.
روش برداشت هر دو بیضه
مرسومترین روش است و طی عملیات جراحی هر دو بیضه توسط جراح و تحت بیهوشی کامل حذف میگردد.
وازکتومی
این روش که با بریدن و گره زدن صورت میگیرد، روش انتخابی افرادی است که نمیخواهند تغیری در سطح هورمونهای جنسی حیوان ایجاد شود و فقط میخواهند از تولد تولههای ناخواسته جلوگیری کنند.
یکی از رایجترین سوالاتی که مطرح میشود این است که بهترین زمان برای عقیم سازی سگ و یا گربه چه زمانی است؟
بهترین زمان عقیم سازی در سنین پایین و در واقع پیش از بلوغ است. این روش به خصوص در پناهگاهها و مراکز نجات حیوانات مورد استفاده قرار میگیرد و مورد تأیید انجمن دامپزشکی آمریکا، کانادا و بیمارستانهای حیوانات آمریکا است.
از مزایای این روش میتوان به خطر کمتر بیهوشی و تغییر رفتار و مشکلات سلامتی اشاره کرد. توصیه میگردد به منظور جلوگیری از بی اختیاری ادرار و سایر خطرات احتمالی این کار بین چهار تا شش ماهگی و یا در موارد خاص و صلاحدید دکتر دامپزشک مجرب بعد از شش ماهگی و پیش از بلوغ صورت پذیرد.