مثبت زندگي: وسط آجيل خوري، يك بادام يا تخمه تلخ زير زبان‌تان رفته تا به حال؟ يا شده گرسنه باشيد و سر سفره بنشينيد به نيت دلي از يك غذاي چرب درآوردن و اولين لقمه را كه خورديد، از شوري غذا حال‌تان بد شود؟ درست وقتي لذت را انتظار مي‌كشيم، اگر رنج و درد به جايش بنشيند، بدترين اتفاق دنيا افتاده. تلخي هميشه تلخي است، اما وقتي جاي شيريني بنشيند، مي‌شود زهر هلاهل.
مطالعات در كشورهاي غربي نشان مي‌دهد از هر 10 زن، يكي به اين نشانه مبتلاست اما تخمين متخصصان در كشور ما بالاتر از اينهاست.
ديسپاروني چيست
درد هنگام رابطه زناشويي در خانم‌ها -مشكلي كه پزشكان به آن «ديسپاروني» مي‌گويند- مصداق همان زهر هلاهل است. تحقيقات در كشورهاي غربي نشان داده شيوع لحظه‌‌اي آن در جمعيت عمومي زنان حدود 10 درصد است. در زنان 20 تا 30 سال، 13 درصد مي‌شود و در زنان 50 تا 60 سال 7درصد. اما اگر از متخصصان بپرسيد، خيلي‌هاي‌شان مي‌گويند در ايران، شايد بيش از نيمي از زنان در دوره‌‌اي از زندگي‌شان اين نشانه را تجربه كرده باشند. از طرفی گفته مي‌شود در ايران، بيش از نيمي از طلاق‌ها ريشه در مشكلات جنسي دارد.
حاصل مقاربت‌هاي دردناكي كه اغلب به دليل ناآگاهي از قابل درمان بودن آن يا شرم از بازگويي آن حتي با همسر، مثل يك راز در سينه يك زن مي‌ماند، گاهي مي‌شود سردي روابط زناشويي و گاه طلاق و اين در حالي است كه با كمك يك مشاور سلامت جنسي مي‌توان اين بيماري را درمان كرد.
ديسپاروني (Dyspareunia) را فرهنگستان زبان فارسي ترجمه كرده: دش آميزي. دش را هم از كلمه دشوار گرفته‌اند. در اصطلاح پزشكي، به زني كه هنگام نزديكي درد دارد و از رابطه زناشويي لذت نمي‌برد، مي‌گويند «ديسپاروني» دارد.
دلايل ايجاد درد
دلايل ايجاد اين مشكل البته بسيار متنوع است؛ از علل ارگانيك مثل تنگي واژن گرفته تا علل رواني مثل واژينيسموس يا همان انقباض غيرارادي عضلات واژن. متخصصان مي‌گويند ديسپاروني در خانم‌هاي ايراني بسيار شايع است و بعضي‌ها حتي شيوع آن را حدود 20 تا 30 درصد ذكر مي‌كنند، اما متاسفانه بيشتر خانم‌ها براي درمان به پزشك مراجعه نمي‌كنند.
درد گاهي از نخستين رابطه جنسي شروع مي‌شود، گاهي بعدها و به دنبال ايجاد يك مشكل جسمي يا رواني ايجاد مي‌شود و گاهي هم به علت كاهش سطح هورمون‌ها در سنين بالاتر.
معلوم است كه نوع اول، بيشتر خانم‌هاي جوان را گرفتار مي‌كند؛ مخصوصا در كشور ما به دليل وجود مسائل فرهنگي، خجالت، ترس و ابهام در مورد روابط جنسي شايع‌تر است. درواقع ترس از درد و پاره شدن پرده بكارت و انقباضات كف لگن از يك طرف و نابلد بودن و عجول بودن همسر از طرف ديگر، گاهي باعث مي‌شود نخستين روابط بعد از ازدواج به سختي صورت بگيرد. گاهي توصيه مي‌كنند خانم‌ها در اولين روابط از ژلهاي بي‌حس‌كننده و روان‌كننده استفاده كنند، اما راه‌حل اصلي، مشاوره قبل از ازدواج است؛ اتفاقي كه بيشتر وقت‌ها نمي‌افتد.
چرا مقاربت دردناك مي‌شود؟
ديسپاروني علاوه بر اينكه مي‌تواند بر اثر عوامل روحي، استرس و اضطراب ايجاد شود، دلايل فيزيكي زيادي هم دارد كه با رفع آنها درد مقاربت نيز برطرف مي‌شود، مثلا گاهي ممكن است پرده بكارت بعد از رابطه سالم بماند و هر بار درد ايجاد كند كه در اين صورت بايد با كمك جراحي برداشته شود. در بعضي موارد نادر هم ممكن است در واژن پرده‌هايي به صورت طولي يا عرضي وجود داشته باشد و موقع نزديكي ايجاد درد كند كه در اين موارد هم بايد پرده‌ها با جراحي برداشته شوند. اين يعني در اولين قدم، بايد معاينه توسط متخصص زنان صورت بگيرد.
اما گاهي هم هيچ مانع فيزيكي‌اي وجود ندارد و «واژينيسموس» وجود دارد يعني انقباض غيرارادي عضلات واژن كه مانع دخول مي‌شود. واژينيسموس معمولا زمينه رواني دارد و بايد زير نظر مشاور روانشناس درمان شود.
البته متخصصان زنان گاهي براي رفع اين انقباضات و همچنين تنگي جدار واژن از تزريق بوتاكس هم استفاده مي‌كنند و فلج كردن اين عضلات باعث مي‌شود رابطه با درد كمتري همراه باشد، اما معلوم نيست كه بعد از چند ماه كه تاثير بوتاكس كمتر شد مشكل دوباره عود نكند.
درد گاهي با بچه مي‌آيد!
ديسپاروني و انقباضات كف لگن حين بارداري هم معمولا علل رواني دارد و به دنبال ترس از آسيب ديدن جنين اتفاق مي‌افتد. همين طور بعد از زايمان و موقع شيردهي هم به دليل بالا بودن سطح پرولاكتين، ترشح هورمون استروژن كاهش پيدا مي‌كند و مخاط واژن مانند دوران يائسگي خشك مي‌شود. خانم‌ها در اين دوران هم معمولا ديسپاروني را تجربه مي‌كنند كه در اين موارد استفاده از ژلهاي لغزنده توصيه مي‌شود.
اگر فرزند دختر باشد مي‌توان به مدت محدود و تحت نظر پزشك از كرم‌هاي واژينال حاوي استروژن هم استفاده كرد. البته ديسپاروني بعد از زايمان و سزارين به‌ندرت مي‌تواند نشانه يك وضعيت خطرناك باشد به‌خصوص امروزه كه عوارض بعد از زايمان بسيار كمتر شده است.
در خانم‌هاي سن بالا
از حدود 45 سالگي به بعد با نزديك شدن به يائسگي، ترشح هورمون استروژن كاهش پيدا مي‌كند و خشكي و درد هنگام مقاربت و واژينيسموس بيشتر مي‌شود. در اين موارد اگر سطح هورمون‌ها كاهش چشمگيري داشته باشد بايد آنها را با هورمون‌هاي خارجي جايگزين كنيم؛ كاري كه پزشكان به آن HRT مي‌گويند. همين‌طور مي‌شود از ژل‌ها يا قرص‌هاي مخصوص هورموني در داخل واژن استفاده كرد.
اما بعد از 70 سالگي به‌خصوص اگر فرد زايمان طبيعي نكرده باشد، دچار تنگي شديد واژن و ديسپاروني مي‌شود و مخصوصا اگر خانم‌ها عمل افتادگي مثانه و مقعد انجام داده باشند، این اتفاق بيشتر مي‌افتد. البته همه اينها زير نظر متخصص زنان قابل درمان است.
آيا با سرطان ربط دارد؟
به عنوان يك اصل، اگر مقاربت با درد و خونريزي همراه باشد بايد حتما به متخصص زنان مراجعه كرد تا از لحاظ سرطان‌هاي دهانه رحم بررسي صورت بگيرد. در بعضي موارد نادر سرطان‌هاي واژن هم مي‌توانند باعث ديسپاروني شوند. درواقع هرجور تومور يا بدخيمي در كف لگن، روده، مثانه، رحم، واژن و. . . مي‌تواند با ديسپاروني همراه باشد.
وجود «مول» يا بچه‌خوره در ناحيه واژن هم يكي ديگر از دلايل درد هنگام مقاربت است. در اين بيماري به جاي تشكيل جنين و جفت در رحم مادر، تنها بافتي از جنس جفت به وجود مي‌آيد كه مي‌تواند ترشح خوني يا غيرخوني داشته باشد، البته اين مورد خيلي شايع نيست. تومورهاي قسمت پايين دستگاه گوارش هم مي‌توانند باعث ديسپاروني شوند.
شايد اندومتريوز باشد
اندومتريوز يكي ديگر از دلايل ديسپاروني است. در اين بيماري بافت رحم در جايي به غير از رحم كاشته مي‌شود مثلا در مخاط واژن، مقعد، مثانه يا كف لگن و. . . اين بيماري باعث لكه‌بيني بين دو عادت ماهانه و دردهاي بسيار شديد در روز سوم و چهارم عادت ماهانه مي‌شود، همچنين درد حاصل از آن هر ماه بدتر مي‌شود. اين بيماري بدخيم نيست اما بايد تحت درمان قرار بگيرد. كيست‌هاي تخمدان و فيبروم‌هاي رحم هم مي‌توانند باعث درد هنگام مقاربت شوند كه البته با برطرف شدن آنها درد نيز از بين مي‌رود.
رحم به عقب برگشته
رحم در حالت طبيعي به طرف جلو و سمت مثانه خم شده اما در گروهي از افراد به طرف مقعد و سمت عقب مي‌چرخد، در اين صورت هنگام مقاربت، برخورد آلت با دهانه رحم باعث مي‌شود تخمدان‌ها و رحم به استخوان‌هاي عقب (ساكروم) برخورد كنند و دردناك شوند. البته اگر مقاربت خيلي عميق نباشد معمولا دردي حس نمي‌شود. اين هم يكي از علت‌هاي رايج ديسپاروني است.
افتادگي رحم هم اگر شديد باشد، مي‌تواند باعث ديسپاروني شود. براي مثال خانم‌هايي كه زايمان‌هاي متعدد داشته‌اند يا كساني كه به سندرم مارشال مبتلا هستند و بافت‌هاي بدن‌شان شل است، معمولا دچار افتادگي رحم مي‌شوند. در اين حالت چون رحم پايين‌تر از جايگاه عادي خود قرار دارد، برخورد آلت با دهانه آن مي‌تواند باعث جابه‌جايي تخمدان‌ها و درد شود، البته اين مشكل امروزه كمتر ديده مي‌شود زيرا تعداد زايمان‌ها كمتر شده است. با اين حال در موارد نادري هم ديده مي‌شود كه بيمار حتي با يك‌بار زايمان دچار افتادگي رحم مي‌شود.
وقتي بعد از جراحي اتفاق بيفتد. . .
چسبندگي بعد از جراحي‌هاي شكم و رحم هم مي‌تواند باعث ديسپاروني شود. هر عمل جراحي كه روي شكم انجام مي‌شود با مقداري چسبندگي همراه است. هرقدر جراحي بزرگ‌تر باشد، چسبندگي هم بيشتر مي‌شود. در عمل هيستركتومي (خارج كردن رحم) روده‌ها جاي خالي رحم را پر مي‌كنند و ممكن است هنگام مقاربت تحريك شوند.
گاهي اوقات جراح زنان مجبور مي‌شود همراه با رحم، تخمدان‌ها را خارج كند؛ به‌خصوص اگر داخل آنها كيست وجود داشته باشد و سن بيمار بالا باشد. در اين صورت يك يائسگي خيلي سريع براي بيمار اتفاق مي‌افتد و خشكي واژن و درد هنگام نزديكي افزايش پيدا مي‌كند.
وقتي ريشه مشكل جايي ديگر است
ديسپاروني گاهي هم ريشه‌هاي مطلقا رواني دارد؛ وقتي تصويري كه يك زن از رابطه جنسي پيدا مي‌كند، تصويري ناخوشايند و ترسناك مي‌شود. گاهي هم تنها به اين علت كه يك مرد «پيش‌نوازي» همسرش را در رابطه ناديده مي‌گيرد اتفاق مي‌افتد. اينها مسائل ساده‌‌اي است كه با مشاوره راحت حل مي‌شود و بدون مشاوره، گاهي حل و فصلش غيرممكن است.
اشكال اينجاست كه خيلي از ما اصلا مشاوره را به رسميت نمي‌شناسيم و فكر مي‌كنيم خودمان از پس همه مسائل‌مان بر مي‌آييم. گاهي هم خجالت مي‌كشيم. خيلي خانم‌ها اين مسئله را مخفي نگه مي‌دارند و نقش بازي مي‌كنند. غافل از اينكه اين كار درنهايت باعث دلزدگي در همسر‌شان مي‌شود. وقتي حس متقابل وجود نداشته باشد، ميل جنسي در مردان كم‌كم فروكش مي‌كند. به اين اضافه كنيد كه چنين مشكلي احساس اعتماد به نفس جنسي يك زوج را هم به‌شدت تحت تاثير قرار مي‌دهد و اين يعني نقطه شروع براي پايان يك زندگي سعادتمند مشترك؛ آن هم براي مشكلي كه آسان مي‌شد اگر فقط رودربايستي با خودمان را كنار مي‌گذاشتيم.
عفونت‌هاي تناسلي باعث درد نزديكي مي‌شوند؟
عفونت‌هاي واژن معمولا همراه درد نيستند و نهايتا ممكن است خارش و سوزش ايجاد كنند. عفونت‌هاي ناحيه تناسلي در صورتي باعث ديسپاروني مي‌شوند كه خيلي شديد باشند يا اينكه به طرف لوله‌هاي رحمي رفته‌باشند. اما عفونت مزمن و التهاب دوطرف واژن مي‌تواند باعث تنگي واژن و درد هنگام مقاربت شود. عفونت و التهاب كف لگن (PID) نيز معمولا با ترشحات بدبوي زرد يا سبزرنگ همراه است و باعث ديسپاروني مي‌شود. PID يك بيماري جدي است چون مي‌تواند باعث ايجاد آبسه در لوله‌هاي رحمي و تخمدان‌ها و چسبندگي كف لگن شود.
نكته مهم اين است كه موقع درمان عفونت‌هاي تناسلي زنان، در اغلب موارد شوهر هم بايد همزمان با همسر خود تحت درمان قرار بگيرد زيرا عفونت در پروستات مردان باقي مي‌ماند اما علامت كلينيكي ايجاد نمي‌كند. خيلي وقت‌ها دقيقا به همين علت است كه درمان يك‌طرفه خانم‌ها باعث ريشه‌كن شدن عفونت نمي‌شود و ممكن است بعد از بهبود، دوباره عفونت عود كند. در عفونت‌هاي تناسلي، زن و شوهر بايد بين 14 تا 21 روز تحت درمان با آنتي‌بيوتيك خوراكي قرار بگيرند و طي اين مدت از كاندوم استفاده كنند.
ضايعاتي مثل زگيل و تبخال ناحيه تناسلي بيشتر باعث خارش مي‌شوند تا درد. بايد توجه داشته باشيد بعضي از انواع زگيل ممكن است منجر به سرطان ابتدايي يا پيشرفته شود بنابراين حتما بايد تست پاپ اسمير و نمونه‌برداري از دهانه رحم و زگيل‌ها صورت گيرد تا مشخص شود زگيل از نوع پرخطر و سرطان‌زاست يا خير. حساسيت نسبت به كاندوم، ژل و ديگر مواد نيز معمولا باعث سوزش و خشكي پوست مي‌شود اما ديسپاروني ايجاد نمي‌كند.
خوددرماني ممنوع!
آيا مي‌شود براي پيشگيري از اين درد به مسكن پناه برد؟ قطعا نه! استفاده از داروهاي مسكن براي ديسپاروني تنها زماني توصيه مي‌شود كه پزشك بيمار را كاملا بررسي كرده باشد و علت خاصي براي اين مشكل پيدا نكرده باشد. در اين موارد بيمار به فوق تخصص درد ارجاع داده مي‌شود تا داروهاي مناسب برايش تجويز شود اما مصرف داروهاي مسكن به صورت سرخود، تشخيص علت را به تعویق مي‌اندازد و اصلا توصيه نمي‌شود. گرما و آب گرم هم مي‌تواند باعث كاهش درد شود اما اين روش هم ممكن است تشخيص را به تعويق بيندازد بنابراين استفاده از آن هم بدون نظر پزشك جايز نيست.
درد در بارداری و بعد از زایمان چه علتی دارد؟
ديسپاروني و انقباضات كف لگن حين بارداري هم معمولا علل رواني دارد و به دنبال ترس از آسيب ديدن جنين اتفاق مي‌افتد. همين طور بعد از زايمان و موقع شيردهي هم به دليل بالا بودن سطح پرولاكتين، ترشح هورمون استروژن كاهش پيدا مي‌كند و مخاط واژن مانند دوران يائسگي خشك مي‌شود.
