گفتوگو با دكتر «محمدرضا نوروزی» درباره ناباروری و شيوههای درمان آن
دکتر محمد رضا نوروزی - استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران - جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری - فلوشیپ فوق تخصصی سرطانهای دستگاه ادراری از آمریکا
مثبت زندگی: آمارها نشان ميدهد 15 درصد زوجهای جوان گرفتار ناباروری هستند. با توجه به ميزان ازدواج سالانه يك ميليون زوج در كشور، سالي 100 تا 150 هزار زوج نابارور به جمعيت نابارور كشور افزوده ميشود. هماکنون سه ميليون زوج نابارور در كشور وجود دارد.
سهم زن و مرد در ناباروری مساوی است
از سوي ديگر يكي از علل طلاق، مشكل ناباروري عنوان شده است. آمارها نشان ميدهد زن و مرد به يك ميزان عامل ناباروري هستند. به عبارتي در بسياري از موارد ناباروری، هم زن و هم مرد به طور مشترك دارای مشكل هستند.
اما در اغلب موارد، زنان براي بررسي ناباروري به پزشك مراجعه ميكنند، نه مردان. ناباروری و شيوههای درمان آن، موضوع گفتوگوی ما با دكتر «محمدرضا نوروزی» دبير انجمن ناباروری است كه در ادامه از نظرتان ميگذرد.
***
آقای دكتر زوج نابارور به چه زوجهایی اطلاق میشود؟
در تعريف رسمی، زوجي كه يك سال از ازدواج آنان گذشته و بدون پيشگيری و داشتن رابطه جنسی منظم، بارداری نداشتهاند، زوج نابارور تلقي ميشوند. البته در مواردي ميتوان در مدت زمان كمتر از يك سال به اين تعريف رسيد، مانند افرادي كه در گذشته ازدواج كرده و صاحب فرزند شدهاند و در ازدواج بعدي در كمتر از يك سال با داشتن شرايط فوق با وجود تمايل به داشتن فرزند، باردار نميشوند.
از سوی ديگر زوجهايي كه به دليل شرايط شغلی يا دلايل ديگر دور از يكديگر به سر ميبرند، در صورت تمايل به داشتن فرزند، بايد مدت زمان بيشتری را (بيش از يك سال) براي بارداری تامل كرده و در صورت باردار نشدن به پزشك متخصص مراجعه كنند.
در علم پزشكی، شانس صاحب فرزند شدن يك زوج سالم بدون پيشگيري در ماه اول 15 درصد، در شش ماه 60 درصد و در يك سال 90 درصد است. 10 درصد زوجهایی كه در سال اول صاحب فرزند نشدهاند در سال دوم صاحب فرزند میشوند.
درمان زوجهایی كه هر دو دارای اختلال باروری هستند، چگونه انجام میشود؟
اگر روي زوج ناباروری آزمايشها به طور صحيح انجام شده باشد، بايد همزمان با بررسی اختلال مردان، همسران آنان نيز مورد بررسي قرار گرفته و درمان براي هر دو آنان صورت پذيرد.
آيا ناباروری پيش از ازدواج قابل تشخيص است؟
تا حدودی براي مردان بله. براي مثال بلوغ نيافتن جنسي مرد با علائمي همچون تغيير نيافتن صداي او پس از بلوغ و رشد نكردن موهای صورت قابل تشخيص است. همچنين برخي اختلالات دستگاه تناسلي در مردان كه با معاينات مشخص ميشود، بيانگر آن است كه فرد در صورت ازدواج داراي اختلالات باروري خواهد بود.
از سوی ديگر ابتلا به برخي بيماريهاي عفوني، سرطانهايي كه فرد، مورد درمانهاي شيميدرماني و راديوتراپي قرار ميگيرد نيز در روند باروري مردان اختلال ايجاد ميكند.
فعاليت در برخي محيطهاي شغلي به ويژه مشاغلي كه با مواد شيميايي آسيبرسان در تماس هستند، مانند كارخانههاي توليد حشرهكش يا كار در محيطهاي گرم مانند نانواییها نيز شانس باروري را در مردان كاهش ميدهد. هر چند بايد برخي اعمال جراحي را كه سبب ناباروري ميشوند، به اين موارد افزود.
روشهای نوين درمان ناباروری چه تحولي در اين عرصه ايجاد كرده است؟
روشهای درماني جديد با كمك ART كه موسوم به IVF هستند، علم ناباروری را متحول كرده است. اين روشها كمك ميكند افرادي با نطفههای بسيار ضعيف يا كم نيز صاحب فرزند شوند. حتي در مواردي با استخراج نطفه از بافت بيضه، افراد نابارور قابليت باروری پيدا ميكنند.
در اين شيوه، جنين حاصل از لقاح پس از دو تا سه روز به داخل رحم منتقل شده، در آنجا رشد ميكند. در واقع روشهای جديد درمان ناباروری، شانس موفقيت باروری را از 10 تا 40 درصد به زوجهاي نابارور ميدهد.
روشهاي دارويي 5 تا 10 درصد ميتواند براي درمان ناباروري موفقيتآميز باشد. اما ميزان موفقيت در روشهاي جراحي 50 تا 80 درصد است. جراحيهای ناباروری معمولا با هدف رفع علت صورت ميگيرد.
در مواقعی مشاهده میشود كه با وجود موفقيتآميز بودن عملIVF، جنين سقط میشود. آيا علم نوين درمان ناباروری برای حل اين معضل به راهكارهای جديدی دست يافته است؟
اين مساله فعلا در دست بررسي است و روشهای نوين در مورد بافت رحم كه عمل لانهگزينی جنين را داخل رحم افزايش ميدهد، با استفاده از مواد نگهدارنده يا روشهای فيزيكي كه امكان چسبيدن جنين به رحم را افزايش ميدهد در حال بررسي است.
با وجود پيشرفتهای صورتگرفته در زمينه علم ناباروری به دليل ناشناخته بودن اين مساله، متاسفانه هنوز درمان قطعي براي آن يافت نشده است. هماينك تلاشهايي براي گذاشتن جنين به داخل لوله رحم (به جاي خود رحم) و انتقال جنين پس از چند روز از زمان تشكيل آن به داخل رحم، شانس موفقيت باروري را افزايش داده است.
همچنين استفاده از قوانين جديد مانند اهدای جنين با استفاده از تخمك اهدایی باعث شده بسياری از زوجهای نابارور كه شانس باروری نداشتهاند، شانس باروری پيدا كنند.
آيا مواردی همچون آلودگی هوا، امواج و تشعشعات وسايل مغناطيسی مانند پارازيتها بر ناباروری موثر است؟
بررسيهای زيادي روی آثار آلودگي هوا و امواج تشعشعات از وسايل مغناطيسی روی ناباروری صورت گرفته اما هنوز رابطه دقيقی بين اين عوامل و ناباروری كشف نشده است.
آيا مردانی كه مورد عمل جراحی وازكتومی قرار گرفتهاند، شانس برگشت برای باروری مجدد دارند؟
پاسخ اين پرسش بستگي به طول مدتي دارد كه از عمل وازكتومي گذشته است. به عبارتی هر چه مدت زمان بيشتری از وازكتومی گذشته باشد، شانس بازگشت كمتر خواهد بود.
استفاده از تشخيصهای ژنتيكی پيش از تولد اگر چه عملي امكانپذير است، اما با اعتراض بسياری از پزشكان روبهرو است تا آنجا كه آن را خلاف اخلاق پزشكی میدانند. نظر شما در اين مورد چيست؟
همان طور كه اشاره كرديد، با استفاده از تشخيصهای ژنتيكی پيش از تولد ميتوان جنسيت جنين را نيز تعيين كرد. به اين مفهوم كه يك سلول جنين تشكيلشده در خارج از رحم را با استفاده از ليزر برداشته و آن را به آزمايشگاه ژنتيك ميفرستند. آزمايشگاه ژنتيك هم در كنار تشخيص بيماريهاي احتمالي ژنتيكي جنين ميتواند جنسيت او را نيز تشكيل دهد.
اين شيوه به جلوگيري از انتقال بيماريهای ژنتيكی كمك ميكند. اكثر جوامع علمي و مذهبي، تعيين جنسيت جنين را در صورت آنكه صرفا براي تشخيص جنسيت صورت پذيرد، صحيح نميدانند اما در صورتي كه اين تشخيص با هدف شناسايي بيماريهاي احتمالي ژنتيك صورت پذيرد از آنجا كه برخي بيماريها از طريق جنين پسر منتقل ميشود و برخي ديگر از طريق جنين دختر، مورد تاييد مجامع علمي است.
براي مثال بيماری هموفيلی كه بيماريای ارثي است، در جنينها قابل تشخيص است و با انتخاب جنينهایی سالم و انتقال آن به رحم مادران ميتوان از پيدايش اين بيماري جلوگيري كرد.
استفاده از سلولهای بنيادی در درمان ناباروری چه كاربردی دارد؟
استفاده از سلولهای بنيادی در باروری و ناباروري باعث پيدايش افقهای روشنی در اين رشته شده است. مباحثی همچون همانندسازی يا استفاده از سلولهای بنيادی در تشكيل سلولهای جرم يا سلولهایی كه نطفهسازی را انجام ميدهند، كاربرد دارد.