آشنايي با آسيبهاي ناشي از انواع رنگمو و راههاي مراقبت از مو
دكتر فريده مهتيپور - متخصص و جراح پوست، مو و زيبايي - عضو هيات علمي دانشگاه
مثبت زندگی: رنگكردن موها از سالها قبل در بين خانمها رايج بوده است. در متون بسيار قديمي باقيمانده از خاورميانه و آفريقا مشخص ميشود اين كار، قدمتي ديرينه دارد؛ البته در سالهاي اخير اين عمل در بين آقايان نيز رواج قابلتوجهي يافته است! آنچه در موفقيت رنگآميزي مو اهميت دارد، نفوذ رنگ به داخل شفت مو است و چون اين نفوذ به اندازه مولكولي رنگ موردنظر ارتباط مستقيم دارد، بنابراين رنگهايي كه اندازه مولكولهايشان نسبتا كوچكتر است، معمولا رنگهاي بهتر و مطلوبتري محسوب ميشوند. از طرف ديگر با توجه به اينكه امروزه گرايش به تغيير مكرر رنگ مو در بين خانمها وجود دارد، بنابراين رنگ موهايي با استقبال بيشتري مواجه ميشوند كه به سهولت بتوانند رنگ مورد نظر فرد را ايجاد كنند. بهطور كلي رنگهاي موجود را ميتوان به سه دسته تقسيمبندي كرد: رنگهاي گياهي، رنگهاي متاليك و رنگهاي مصنوعي آلي. با توجه به اينكه رنگهاي آلي نسبت به دو دسته ديگر رنگهاي طبيعيتر، زيباتر و درخشانتري را به فرد ميدهد، امروزه بيشتر مورد استفاده قرار ميگيرند.
رنگهاي گياهي
حنا از رنگهاي گياهي است كه قدمتي ديرينه دارد. گياه حنا به طور طبيعي در خاورميانه و شمال آفريقا يافت ميشود كه از برگهاي خشك اين گياه ميتوان رنگ حنا را تهيه كرد؛ البته اين برگها را بايد قبل از به گلنشستن گياه از آن جدا كرد وگرنه كيفيت مطلوبي نخواهد داشت. پايه اصلي كه در اين گياه وجود داشته و باعث ايجاد رنگ قرمز ميشود، نوعي نفتوكينون است كه در يك ساعت ميتواند باعث رنگ كردن ساقه مو شده و اين رنگ به مدت 15 هفته پايداري دارد. اين رنگ غيرسمي است و هيچ آسيب فيزيكي يا شيميايي به ساقه مو وارد نميكند، ولي امروزه به علت رنگ قرمز خاص و احتمال رنگ گرفتن پوست دست و ناخن هنگام مصرف، چندان مورد استقبال قرار نميگيرد. به همين سبب امروزه پودرهاي حنا را همراه با وسمه يا همراه با پودر قهوه و ساير مواد مشابه مخلوط كرده و سپس از خمير نرم حاصل شده براي رنگآميزي مو استفاده ميكنند.
مصرف توأم اين مواد ميتواند تا حدودي رنگ قرمز نارنجي حاصل از حنا را تعديل كند. گفتيم مولكول اصلي حنا (كه حنا تانيك اسيد هم ناميده ميشود) يك نوع نفتوكينون با فرمول C10H6O3 است. اندازه مولكولي حنا به نحوي است كه بسيار كوچكتر از پروتئينها يا فسفوليپيدهاست كه اجزاي ساختماني جدار سلولها و نيز لايه خارجي پوست را تشكيل ميدهند؛ بنابراين وقتي ماده حنا به صورت خمير حنا روي پوست يا مو قرار ميگيرد، اين مولكولها ميتوانند از خمير حنا عبور كرده و از عرض كوتيكول مو (يا لايه خارجي مو) بگذرند و باعث رنگآميزي آن شوند؛ هرچه حنا مدت طولانيتري روي مو قرار گيرد، به طور عمقيتر و كاملتري مو را رنگآميزي ميكند. هرچند رنگ حاصل شده قرمز نارنجي است ولي در عرض 48 ساعت اول پس از استعمال حنا رنگ آن تا حدودي تيرهتر ميشود و اگر كراتين مو بهوسيله مولكولهاي حنا اشباع شده باشد اين تيرهشدن چشمگيرتر خواهد بود. توجه كنيد عبور مولكولهاي حنا از لايه خارجي مو و جايگزينشدن اين مولكولها در قسمتهاي داخليتر باعث ميشود رنگ حنا رنگ پايداري باشد؛ بنابراين از بين بردن يا تغيير دادن اين رنگ به آساني صورت نميگيرد. اين جايگزيني مولكولها به نحوي است كه در بيشتر موارد اجازه بروز و ظهور رنگهاي بعدي را به فرد نميدهد، مگر اينكه موهاي رنگشده را كوتاه كنيد يا تحت تاثير مواد اكسيدكننده بسيار قوي قرار دهيد.
لازم به توضيح است كه حتي مواد اكسيدكننده نيز در بسياري از موارد قادر به bleaching و از بين بردن كامل اين ماده نيستند، بنابراين اگر چنانچه شما جزو افرادي هستيد كه تمايلي به تغيير رنگ مكرر مو داريد، بهتر است از اين ماده يا موادي كه در تركيب آنها تا حدودي حنا بهكار رفته است، استفاده نكنيد.
البته علاوه بر حنا گياهان ديگري نيز هستند كه به اين منظور در مناطق خاصي از جهان رواج دارند؛ براي مثال يك نوع گياه خاصي از دسته كاموميل ميتواند رنگ زرد روشني ايجاد كند كه چون فقط لايه خارجي مو را رنگ ميكند، ميتواند هم براي رنگ كردن و هم براي روشنتر كردن و درخشانتر كردن موها از آن استفاده كرد. اين گياهان را معمولا ميتوان بهراحتي از عطاريها تهيه كرد.
رنگهاي متاليك
دسته دوم مواد رنگهاي متاليك هستند كه معمولا رنگ موي آقايان از اين نوع است. در اين رنگها از نمكهاي غيرآلي استفاده ميشود كه مانند يك پوشش سطحي، سطح مو را ميپوشاند. در اين حالت تغيير رنگ مو تدريجي است و برخلاف رنگهاي اكسيدكننده ناگهاني و بارز نيست. عيبي كه اين رنگها دارند اين است كه رنگ كدر و غيردرخشاني به مو ميدهند و علاوه بر آن در صورت استفاده مكرر ميتواند باعث شكنندگي و آسيب موها نيز شود. از مواد رايجي كه در اين رنگها استفاده ميشود ميتوان به استات سرب (براي ايجاد رنگ قهوهايي تا مشكي) و نيترات نقره همراه با مس (براي ايجاد رنگهاي خاكستري روشن) اشاره كرد؛ البته امروزه كارخانههاي مختلف براي جلب نظر و سلايق گوناگون، تركيبات متفاوتي از فلزات مختلف را توليد كرده و با مخلوط كردن آنها به مقادير مختلف رنگهاي متنوعي را توليد ميكنند. توجه داشته باشيد كه از بين بردن اين رنگها از سطح مو آسان نيست و براي از بين رفتن آن بهتر است اجازه دهيم موها رشد كنند. متاسفانه در سالهاي اخير در تبليغات گمراه كنندهاي كه پيرامون اين رنگها وجود دارد، اين رنگها را به عنوان موادي معرفي كردهاند كه بعد از چندبار مصرف باعث تغيير رنگ دائمي موها شده و سفيدي مو را به طور كامل از بين ميبرند؛ درحاليكه چنين چيزي فاقد مبناي علمي است و در حال حاضر راهي براي رفع سفيدي مو به طور دائم وجود ندارد و همه روشهاي مورد استفاده موقتي است.
رنگهاي مصنوعي آلي
دسته سوم رنگها كه شايعترين رنگهاي مورد استفاده هستند از حدود 60 سال پيش رايج شدهاند. علت مطلوب بودن اين رنگها آن است كه تمام طيفهاي رنگي را ميتوان به وسيله آن ايجاد كرد. اين رنگها به چند دسته تقسيم ميشوند كه شامل رنگهاي ناپايدار، نيمهپايدار و پايدار هستند. دسته اول رنگهايي هستند كه بيشتر توسط گروههاي موسيقي وغيره براي آماده شدن روي سن استفاده ميشود كه ميتوان قسمتي يا كل موها را با اسپري در چند دقيقه به يك رنگ خاص درآورد كه البته اين رنگها با شستن از بين ميروند و حداكثر تا يك هفته آثاري از آن باقي ميماند. دسته دوم كه نيمهپايدار هستند امروزه به شكل شامپوهاي رنگي در دسترس هستند. اين رنگها نيز نيازي به اكسيدان وغيره نداشته و هم براي رنگ كردن مو و هم براي درخشانتر كردن رنگهاي ديگر استفاده ميشوند. اين رنگها براي از بين رفتن حداقل به 10-6 بار شستوشو با شامپوهاي معمولي نياز دارند.
دسته سوم يا رنگهاي پايدار كه امروزه به وفور در دسترس همگان قرار دارد، در واقع رنگ طبيعي حاصل از يك ماده نيست بلكه براي ايجاد رنگ نهايي به يك ماده اكسيدكننده (اكسيدان يا هيدروژن پراكسيد) نياز دارند. اين رنگها بسيار آسيبرسان هستند زيرا اكسيدان مورد استفاده براي ايجاد يك پايه روشن براي مو و عامل اصلي آسيبرسان هم همين ماده است، كه به كورتكس مو صدمه ميزند و باعث شكنندگي و خشكي مو ميشود. علاوه بر اين، اين تركيبات ميتوانند حساسيت تماسي در كف سر ايجاد كرده و باعث ايجاد خارشهاي مقاوم يا حتي زخم در محل تماس شوند. در 15 درصد از مصرفكنندگان نيز احتمال حساسيت آلرژيك وجود دارد و به همين دليل اين رنگها بايد 48-24 ساعت قبل از مصرف روي پوست فرد تست شود كه بهترين محل براي تست، ساعد و پشت گوش فرد است. توجه داشته باشيد كه هر نوع قرمزي و تورم و تاول را جدي گرفته و استفاده از رنگ مورد نظر را كنار بگذاريد، زيرا اگر واكنش آلرژيك مشاهده شود، در آينده نيز شما اجازه استفاده از اين مواد را نخواهيد داشت.
جالب است بدانيد در برخي از مصرفكنندگان تست روي ساعد يا گوش منفي ميشود ولي موقع مصرف واكنش نشان ميدهند، بنابراين حتي يك تست منفي نيز بهمنزله قطعي بودن حساسيت نداشتن شما نيست و در هر صورت مصرف اين رنگها بايد بسيار با احتياط انجام گيرد. در سالهاي اخير گزارشهايي از احتمال آسيبهاي ژني و سرطانزايي از اين رنگها منتشر شده است، ولي با علم فعلي ما، هنوز اين گزارشها قطعي نيست؛ بنابراين نميتوانيم بهطور قطع، مصرف نكردن اين رنگها را توصيه كنيم. توجه داشته باشيد با توجه به آسيبي كه مواد اكسيدكننده به مو وارد ميكند، قبل از سه هفته نبايد تكرار شود، چون آسيبهاي شديدي به بدنه مو وارد ميشود و باعث خردشدن و بيحالت شدن بعدي مو خواهد شد. براي از بين رفتن اين رنگها نيز بهترين راه آن است كه اجازه دهيد مو رشد كند و از مواد روشنكننده و دكلره براي از بين بردن آنها استفاده نكنيد، زيرا اين كار هم باعث تشديد آسيبهاي مو خواهد شد.
در ضمن امروزه از bleaching يا دكلره كردن براي از بين بردن رنگ زمينهاي استفاده ميشود كه يك آلكالن اكسيدكننده قوي روي مو قرار ميگيرد كه ميتواند رنگدانههاي مو را اكسيده و روشن كند. در اين حالت مو به رنگ زرد يا زرد مايل به قرمز (بسته به رنگ زمينهاي مو) درميآيد و در صورت ادامه مصرف يك رنگ پلاتيني روي مو ايجاد ميشود كه ميتوان انواع رنگهاي دلخواه را روي آن ايجاد كرد. اين كار اگر در خانه انجام شود با پراكسيد هيدروژن شش درصد انجام ميشود، ولي در آرايشگاهها براي تسريع و نتايج مقبولتر از انواع بسيار قويتر آن استفاده ميشود كه در عرض نيمساعت ميتواند پايه مو را كاملا روشن كند.
توجه داشته باشيد اين كار براي مو بسيار آسيبرسان بوده و باعث خشكي شديد مو و ضعيف شدن ساقه مو و شكنندگي بارز آن ميشود. درضمن لازم است بعد از دكلره كردن موها با يك شامپوي مخصوص با ph اسيدي شستوشو داده شود و نيز مصرف نرمكننده و ماسكهاي مرطوبكننده مو و مواد محافظ موقع استحمام و پس از آن توصيه ميشود. علاوه بر آسيب بدنه موها ممكن است حساسيت تماسي يا آلرژيك موقع دكلره كردن نيز ايجاد شود كه درمان آنها در بعضي از موارد بسيار مشكل است. بعضي از سالنهاي آرايشي در سالهاي اخير براي كم كردن حساسيتهاي پوستي، لوسيون يا قطرههاي حاوي كورتون نيز با مواد موردنظر مخلوط ميكنند. توجه داشته باشيد وجود اين مواد نيز داخل رنگ يا دكلره شما مانع از بروز واكنشهاي پوستي نخواهد شد و توصيه ميكنيم آرايشگران عزيز تا حد امكان از مواد ضعيفتر براي انجام اين كار استفاده كنند و علاوه بر اين بعد از مصرف اين مواد، فرد را در برابر جريان هواي گرم و سشوار و غيره قرار ندهند، زيرا اين كار با اينكه سرعت عمل را بالا ميبرد ولي زمينه را هم براي آسيبهاي ساقه مو و هم براي بروز حساسيتهاي پوستي فراهم ميكند.
چنانچه اين مواد به حدي قوي باشد كه باعث سوختگي سطحي پوست شود، در اين حالت حتما لازم است به پزشك مراجعه كرده و هرچه سريعتر درمانهاي لازم انجام شود تا از زخم و عفونت و ريزش موي ناحيه پيشگيري شود. در ايام نزديك به عيد بهكرات شاهد مواردي از اين حساسيتها يا سوختگيها هستيم. به بانوان محترم توصيه ميكنيم حتما از صحت و سلامت موادي كه روي پوست و موي خود در اين ايام استفاده ميكنند مطمئن و آگاه باشند و قبلا در اين مورد با آرايشگر خود صحبت كنند و نيز در آرايشگاههاي داراي مجوز و در حد استاندارد موهاي خود را رنگ كنند. انجام اين كارها توسط فرد دورهنديده يا در محيطهايي با بهداشت نامطلوب و بدون مجوز ميتواند آسيبهاي غيرقابل جبراني به پوست و موي شما وارد كند.
علاوه بر اين چنانچه شما از اين رنگها به طور مداوم استفاده ميكنيد، لازم است براي اينكه آسيب موي خود را به حداقل برسانيد، از تغيير رنگهاي مكرر مو بپرهيزيد و چنانچه موي سفيد در ناحيه ريشه موها شما را آزار ميدهد فقط هر ماه يك بار اقدام به رنگ ريشه كنيد. براي تغيير رنگ موي خود به رنگهاي تيرهتر معمولا محدوديتي وجود ندارد ولي چنانچه ميخواهيد رنگ موي خود را روشنتر كنيد و به ويژه براي اين كار ميخواهيد از دكلره استفاده كنيد، بهتر است سالانه يكي، دو بار بيشتر نباشد تا موي شما در اين فاصله فرصت كافي براي رشد داشته باشد و رنگ موي جديد آسيب بيشتري به شما وارد نكند. علاوه بر اين با توجه به اينكه با وجود تمام مراقبتهاي لازم باز هم در ناحيه نوك موها شكنندگي و بيحالت شدن و خشكي موها بيشتر بوده و امكان موخوره نيز وجود دارد توصيه ميشود سالانه يكي، دو بار نسبت به كوتاه كردن قسمتهاي انتهايي در حد دو تا سه سانتيمتر اقدام كنيد و براي پيشگيري از آسيبهاي بيشتر از سرم و روغنهاي محافظ مو به ويژه در قسمتهاي انتهايي مو استفاده كنيد.
استفاده از شامپوهاي ملايم و مخصوص موهاي رنگشده و استفاده از نرمكننده مناسب ضرورت دارد، ولي بعد از استحمام لوسيون يا روغنهاي محافظتي وجود دارد كه به صورت يك لايه سطح مو را پوشانده و باعث حفاظت سطح مو از آسيبهاي فيزيكي بيشتر ميشود، بنابراين اين محافظهاي روغني تا استحمام بعدي روي موي شما باقي مانده و باعث نرمي و لطافت آن شده و از شكنندگي بيشتر آن نيز جلوگيري ميكند. استفاده از كلمه ترميمكننده مو نيز مبناي علمي نداشته و در كل ساقه مو يك بافت مرده است و هيچگونه فعاليت متابوليسمي ندارد كه بتواند بازسازي و ترميم شود و در كل تمام ماسكها و روغنهاي مصرفي در داخل حمام يا پس از استحمام فقط جنبه حفاظتي در برابر خشكي و شكنندگي ساقه مو را دارد و شما حتي با مصرف روغنها و تركيبات گياهي خانگي نيز ميتوانيد اين كار را انجام دهيد. استفاده از ژل و براقكنندهها اگر به مدت كوتاه باشد، روي موهاي رنگشده مشكلي ايجاد نميكند ولي اگر مداوم و طولاني باشد، ميتواند باعث شكنندگي بيشتر آنها شود. در ضمن حالت دادن به اين موها به وسيله حرارتهاي قوي سشوار و اتوی مو و تافت و اسپري، آسيب موي شما را شدت ميبخشد.